Bugünkü durağımız Deliorman bölgesinin kalbi, pehlivanlar yatağı Razgrad. Traklar'ın, Roma ve Bizans medeniyetlerinin, Bulgar Devletleri'nin ve Osmanlı Hakimiyeti'nin izlerini taşıyan Razgrad, Deliorman'ın başkenti kabul edilir. Barındırdığı farklı etnik grupların çokluğuna rağmen birlik ve beraberliğin sembolü olan Razgrad, bütün vatandaşlarının hoşgörü içinde yaşadığı küçük bir şehir. Bağrında bulunan farklı dönemlere ait yaklaşık bin 200 taşınmaz kültür anıtıyla Razgrad, tarihi açıdan fevkalade zengindir. Kuzeydoğu Bulgaristan'da yer alan bu tarihî bölge, ülkenin yüzde 2,4 bölümünü teşkil eder. Ruse, Silistra, Şumen ve Tırgovişte Razgrad'a komşu illerdir. Razgrad ili şu yedi belediyeden oluşuyor: Razgrad, İsperih, Kubrat, Zavet, Tsar Kaloyan, Loznitsa ve Samuil. Burası ayrıca 6 kasaba ve 107 köyden oluşan toplam 113 yerleşim yerini kapsıyor. Su kaynakları açısından fakir olarak nitelendirilen Razgrad'ın, ekonomik açıdan bölgeyi kuzey ve güney diye ikiye bölen Beli Lom nehri büyük öneme sahip. Razgrad'tan uluslar arası E–70 Ruse–Varna otoyolu, II–49 Tutrakan–Kubrat–Ragrad–Tırgovişte otoyolu, II–23 Ruse–Kubrat–İsperih–Dulovo otoyolları geçiyor. Ayrıca Bulgaristan'da inşa edilen ilk demiryolu Ruse–Varna Razgrad'tan geçiyor ve Samuil tren istasyonuyla Silistra'yla bağlantıyı sağlıyor. İlk demiryolunun yapımına, padişah fermanıyla 21 Mayıs 1864 yılında başlanmış. O zamanın Ruse Valisi Arif Paşa tarafından temeli atılan demiryolu projesinin, Tuna Vilayeti Valisi Mithat Paşa tarafından da yapımı hızlandırılmış. Demiryoluna her iki taraftan da (Ruse–Varna) başlanmış ve 26 Ekim 1866'da Mithat Paşa tarafından açılmış. 224 km uzunluğundaki ilk demiryolu, birisi Razgrad’da olmak üzere sekiz istasyondan oluşuyor. Razgrad'ın kuruluş yılı tarihçiler tarafından kesin olarak saptanamasa da, eski çağlardan beri yerleşim yeri olarak kullanıldığı kesin. Burada milattan önce (M.ö.) 120 bin yıllarından kalıntılar bulunmakta. Bunların arasında Sveştari'deki kadim Trak mezarlığı, Radingrad'taki Nekropol, Roma eski Trak köyü üzerine inşa edilen Abritus kasabası, Maktul İbrahim Paşa Camii, Roma dönemine ait ve 835 altın paradan oluşan Bulgaristan'da bulunmuş en büyük hazine yer alıyor.

Balkanlar’ın üçüncü büyük camisi

Deliorman bölgesi adını, eski çağlardan beri çok sık olan ormanlardan aldığı belirtiliyor. Bölgede yaşayan en eski insanların Traklar olduğu bilinmekte. Bölgede Traklar'a ait ortalam 100 mogila (Trak mezarlıkları) mevcut. Traklar'ın yaşam biçimiyle ilgili en detaylı bilgileri bunların arasından Radingrad ve Sveştari'de bulunanlar veriyor. Uzmanlara göre, Sveştari'deki Kadim Trak Mezarlığı M.ö. 300 yılında inşa edilmiş. 1982 yılında Ginina mogila adı verilen yerde bulunmuş. Dört bölümden oluşan Kadim Trak Mezarlığı bir koridor ve üç odadan oluşmakta. Cenaze merasimleri ve kullanılan detaylar mogilada ünlü Trak hükümdarının gömüldüğü tahmin ediliyor. Kadim Trak Mezarlığı Bulgaristan'da UNESCO koruması altında olan 8 tarihi anıttan biridir. Bu tarihî yer, hafta sonları ortalama 300–400 kişi tarafından ziyaret edilmekte. Abritus Romalılara ait yerleşim yeri olak bilinen Abritus, eski Trak köyü kalıntıları üzerine inşa edilmiş, Razgrad'ın hemen yanında bulunuyor. Şu anda şehir müzesinde koruma altında olan 835 altın paradan oluşan (4 kg altın) Bulgaristan'da bulunmuş en büyük hazine, bu topraklardan çıkmış. 13. yüzyılda Hrısgrad olarak bilinen Bulgar köyü, günümüz Razgrad'ın temelini oluşturduğu tahmin edilmekte. Söz konusu toprakların Osmanlılar tarafından fethedilmesiyle şehir Hezargrad, Hezergrad veya Hrazgrad olarak anılır olmuş. Maktul İbrahim Paşa Camii Osmanlılar'a ait ayakta kalmış en büyük sanat eseri hiç şüphesiz Maktul İbrahim Paşa Camii'dir. UNESCO kataloğunda kayıtlı olan cami, Balkanlar'da üçüncü büyüklüktedir. Kanuni Sultan Süleyman Han devrinin meşhur sadrazamı İbrahim Paşa hayratlarına dahildir. 1616 yılında inşa ettirilmiş klasik Türk mimarisinin en güzel eserlerinden birisidir. Cami herşeyden önce dış görünüşüyle dikkati çekiyor. Şu anda ibedete kapalı olan cami 30 yılı aşkın zamandır tamiri konusunda maalesef müşahhas bir adım atılmamış. Osmanlı döneminin burada miraslarından bir başkası da 1608–1609 yıllarında inşa edilen Ahmet Bey Camii'dir. Şehrin sembolü olan saat kulesi aynı döneme ait. Saat kulesi 1764 yılında usta Todor Tonçev tarafından yapılmış. Demir Baba Tekkesi Hasan Demir Baba Pehlivan bundan 500 yıl önce Deliorman'da yaşamış ve bir çok kerametler izhar etmiş. Demir Baba'nın adına yaptırılan tekke 19. yüzyılın başlarında Rusçuk Paşası Pehlivan Baba tarfından tamir edilmiş. Macar bilim adamı Feliks Kanits'e göre, Demir Baba türbesi 1490 yılında yapılmış. Tarihçi Babinger onun Ali Dede adında bir Horasanlı'nın oğlu olduğunu belirtiyor. Zamanla gelip Kemanlar (İsperih) bölgesinde Kuvançiler köyüne yerleşmiş. Dağlık ve ormanlık yerde yer alan tekke, Türk–İslam kültürünün tüm motiflerine sahip. Sağ tarafında adak kurbanı kesmek için özel yer dahi ayrılmış.

Edebiyatçı ve pehlivan yatağı Deliorman

Razgrad edebiyat alanında büyük geleneğe sahip. Ahmet Şerif, Sabri Tata, Muharrem Tahsin, Şaban Mahmut, İsmail çavuş, Ali Pir gibi isimler, Razgrad ilinin muhtelif köylerinde doğup yetişmişler. Razgrad aynı zamanda pehlivan yatağı olarak bilinir. 'Zavutlu Kel Yahya, onun gibi gelmemiştir dünyaya' deniliyor baş pehlivan duasında bile. Ne zaman kimlerle güreştiği bilinmeyen bu efsanevi pehlivandan sonra günümüze kadar Torlaklı Deli Hafız, Ezerçeli Ergeleci İbrahim, Karagöz köylü Hüseyin Mehmet, Osman Duralı gelmiştir. Hepsinin gücü, derecesi, şan ve şerefi başka, hepsi hürmete layık. Gerek klasik, gerek serbest güreşte, Tahran dünya güreşlerinde 8 yıl dünya pehlivanlarının şahı bilinen Hamit Kaplan'ı yenen Podayvalı Lütfi Ahmet yine bu toprakların evladıdır. Razgrad'ı dünyaya tanıtan başka bir isim ise Monreal'da Olimpiyat şampiyonu olan 'Güreş profesör'ü küçük dev pehlivan Hasan İsaev'dir. Razgrad festivaller şehri Razgrad son yıllarda festivaller şehri olarak anılmaya başlandı. Bu yıl 3.'sü düzenlenen Yoğurt Panayırı'nın yanı sıra gelenek ve görenek, el işlemeleri gibi farklı panayırlara da ev sahipliği yapmakta. Ayrıca genç piyanistler için yarışma ve çeşitli sergiler geleneksel olarak düzenleniyor. öte yandan Bulgaristan'da faaliyette olan Belentsi köyündeki tek yel değirmeni de Razgrad il sınırları içinde yer alıyor. Razgrad Türk Tiyatrosu ‘Nazım Hikmet’ Bulgaristan'da faaliyette olan iki Türk tiyatrosundan birisi Razgrad'ta hizmet vermekte. Razgrad Devlet Dram ve Müzik Tiyatrosu 'Nazım Hikmet' resmi olarak Ekim 2003 yılında açıldı. Türk tiyatrosu ilk temsili Deliorman Yolları'nı 23 Nisan 2004 yılında sundu. öte yandan Bulgaristan'da kurulacak ilk Cem Kültür Evi temel atama töreni de 3 Temmuz 2004 tarihinde Razgrad'ta gerçekleşti. Ekonomik olarak önemli bir kavşakta yer alan Razgrad, Kuzeydoğu Bulgaristan'ın tam ortasında bulunması nedeniyle doğu ile batıyı, kuzey ile güneyi birleştiriyor. Ticari yönden büyük bir potansiyele sahip bulunan Razgrad, stratejik öneme sahip firmaları sınırları içerisinde barındırıyor.

Razgrad Valisi Behçet Süleyman ile röportaj

Sayın Behçet Süleyman, Vali olarak Razgrad'ı nasıl tanıtırsınız?
– Razgrad, Bulgaristan geneline bakıldığında yüzölçümü ve nüfus olarak küçük illerden biridir. Yüzölçümü ortalama 2 bin 600 kilometrekareyle Bulgaristan'ın yüzde 2,4'ünü oluşturur. Nüfusu ortalama 150 bin kişidir. İl sınırları içinde belediyelerin sayısı Razgrad, İsperih, Kubrat, Zavet, Tsar Kaloyan, Loznitsa ve Samuil olmak üzere yedidir.

Razgrad etnik tolerans için örnek bir şehir. Bu açıdan diğer şehirler Razgrad'tan ne öğrenebilir?
– Etnik tolerans, etnik hoşgörü için örnek verilecekse Razgrad il olarak, belediyelerle birlikte gerçekten isabetli bir ornek olacaktır. Son sayıma göre (Mart 2001) Razgrad ilinde etnik nüfus şöyledir: –Türkler: 69 bin 738 kişi – Bulgarlar: 68 bin 361 kişi – Romanlar: 7 bin 883 kişi – Diğer: 4 bin 129 kişi – Kendilerini hiç bir etnik gruptan saymayan: 3 bin 45 kişi. Görüldüğü gibi çok farklı etnik gruplardan oluşan Razgrad, hiç bir zaman bölünmeler yaşamamıştır. Razgrad halkı her zaman barış ve anlayış içinde yaşamıştır. Belediyelerin altısında DPS, birinde de BSP iktidarda olmasına rağmen hedef her zaman varolan balansı ve iyi ilişkileri değişik etnik gruplar arasında korumaktır.

Bölgede yaşayan yoğun Türk nüfusunun Türk şehirleriyle ilişkilerde ne gibi katkısı olabilir?
– Bulgaristan'da yaşayan Türk kökenli vatandaşlar köprü vazifesi görebilir, şehirler ve belediyeler bazında olduğu gibi aynı zamanda işadamları ve ciddi yatırımlar için de böyledir. İlçemizdeki bir çok belediyenin Türkiye'deki belediyelerle kardeşlik ilişkisi vardır: (Razgrad–Avcılar, Samuil–Gebze, Kubrat–Görüklü, Loznitsa–Küçükçekmece). Diğer belediyeler de bu tür ilişkiye girme gayretindedir. Hedef, çıkarların her iki taraf için de karşılıklı olmasıdır.

Razgrad ilinin geleceğini nasıl görüyorsunuz?
– Razgrad'ın geleceği sahip olduğu potansiyeli değerlendirmesine bağlıdır. Bu potansiyel tarım ve hayvancılık alanlarındadır.