Balkanoloji Akkılıç  Araştırmalarına göre kuzey doğu bölğesi bilinen Deliorman  diyarının   Türk  İllerinden   Ruscuk- Hazergrad-Şumnu- ESKİCUMA-  Silistra- Varna- Hacıoğlupazajık  olmakla birlikte 7 adet   vilayet merkezi ve 40 adet ilçe  merkezi/Belediyesi/ Osmanlı  hükümdarlığından günümüze kaan ve yok edilen  Mimari kültür eserlerimizin toplam varlığı  185725 adetin üzerinde bulunduğu bilinmektedir.Balkanlarda Türk Kültür  Miarisini,   kültür ve tarh  Araştırma  merkezi olartak  çalışaarda bulunan  Akkılıç  Balkanoloji Araştırma  ve Tanıtma  merkezi u ğüne kadar 40 yıllık bir  çalışa  blançosunda  meydana çıkardığı bu  Tarihi   Türk eserlerinin varlığını  Osmanlıdan bu ğüne    meydanda  bulunan ve yok edilen    kaybolan  mimari  Türk   yapı eserlerimizin  binlerçesinin Resimlerinle, vesikalarınla,   belğelerinle, yazıtlarınla  hazırladığı  Balkanoloji  merkezi   arşiv kayıtlarına alarak  büyük bir dikkatla  korumaktadır.Deliormanın  podayva köyü bu ğün 75 8 Türk hanesi  olmakla  2150  nufustan oluşmaktadır. Podayva köyünü  yalnız bir örnek  olarak ele almaktayım.Deliormanın  Hazerğrad/ Razgrad/ ilinin  Kemallar/İsperih/ ilçesinde  en büyük   köy olarak 22 köyün  başında  gelmektedir.  Bu podayva öyü Osmanlı hükümdarlığında  kurularak tarihi 1548  yllarına dayanmakla birliteOsmanlıda  köyün adı  AYVA ALTI diye geçmekteymiş. Daha sonrada  bu köy  gelişerek büymüş ve    bu günkü  Podayva adını  Kurtuluştan sonra yani Rus-Türk savaşından sonra almış bulunmaktadır.  Bu2 podayva/Ayvaaltı köyünde   1881 y yılarında ilk   hükümet konagı yapılarak    ilk  muhtar adayı seçilmiştir.  Yapılan  Hükümet onagı halen  ayakta olup hızmet vermek47tedir. Köyün  muhteem   belli başlı    görkemli 35 adet Türk konagı o zamanın şartları ve mimarsi   yapıtına göre   bulunmaktaymış. Bnun yanında   3  çiflik agası bulunmaktaymış.375 yakın  klasik  yapılı  Tür mimari evi bulunmaktaymış. Araştırmalara göre   7 adet su değirmeni,   2 adet i Osmanlı taş  çeşmesi  20 yakın   su  kuyusu  çevrede  3 adet  HÜYÜK – 10 ADET  yel değirmeni,  2 DÜKKANI,  VE İLK- ORTA  OKULU OLMAKLA BİRLİKTE 2 ADET CAMİ VE 2 ADET MESCİT  BULUNMAKLA  bu mescitlerden biri 1948/49 yıları totaliter  Bulgar rejminde   resmen yıktırılarak , bu gün yerine    Köy ekmek fırını yaptırılmıştır. Köyde 3 berber dükkanı,  1  deirçi ve taliğa ustası, 1  adat  demirci ve  nalbant  ustaları bulunmaktaymış.Yine Tuna Salnamesine göre   yapılan Osmanlıcadan  alınan tarihi kütürel bilğilere göre  1869 yılında Vilayetimiz  bılinen  Şumnu  şehrindeki ve çevre köylerinle birlikte   ŞU BİLĞİLERİ   KÜLTÜR MİRASI OLARAK ÖRMEKTEYİZ.  Şumnuda  şehir  cami ve mescit sayısı 40 ın üzerinde  görünmekle  köylerinde ise145 adet cami ve mesçit görülmektedir. Şumnuda 5  büyük hamam, 34 Meyhane, 2 adet karakol,1 teleğrafhane, 1sivil1 Askeri hastane 1 kışla , 1 orduah merke<zi, 6 mederese, 6 kilise, 25 mektep, 10 tekke ve zaviye, 1 Tiren istasyonu, hanbarlar, 1 tahan, 1 beesten, 1 kale, 1 zından, 1  bira fabrikası, 1 nüvvab okulu, 1 öşkler  bahçesi ve  mekanı,6 adet çeşesi, 1 çarşısı  çeşmeler  cevredeki köylerinle birlikte  85 üzerindeymiş. Ünlü çeşmeler  Ravna, hacı İbrahim, Kurşunlu gibileri çok  meşhur bilinmektedirler. Sayısız    ürk evlerinin olmasınla  bunlardasn125 adeti  konak   usulünde olarak  bu ğün   hala kültürel ev olarak müze olarak çalıştırılmaktadır. Şumnudan birçok aydın ve siyasetçi , tarihçi  öğretmen v.s. yetişmiştir.  Bunlardan   Osman Nuri peremeci,   Hüseyin Abdulah Mecik,

 Gibi birçok aydınlarda yetişmiştir. 1!864 yılında Kurulan  Tuna valiliği esnasında Mithat paşa Tuna Valisi oluyor..1822/84 yıarında  Mithat paa  yönetiminde 4-5 yıl içersinde 43 kilise, 3000km kare yol, 1400 adet   taş  köprü ve  Ahşap agaç ve tahta köprü yapılmış olup, Tarım çiflikleri    ufa tırmanmış 125 adet çiflik sahi   meydana gelmiş. TARIM VE HAYVANÇILIK TÜREMİŞ VE 275 ADET HAYVAN CİFLİĞİDE    BULUNMAKTAYMIŞ. Rus-Türk savaşında  700 adet Türk okulu yıkılmış 900 adedi talan edilmiş. Buradaki birçok Türk ve Müslüman  öğretmenler  ve  sayısız   Türk çocukları  hoçalarınla birlikte atliamlara uğramışladır.Bu ğün    Akkılıç  Balkanoloji  Tarih  KÜLTÜR  MİMARİ TANITIM  ARAŞTIRMALARINA  göre   Bulgaristanda   bilinenMimari  Osmanlı  Kültür   izlerimiz in izleri.

1Cailer ve mescitlerOsmanlıdan kalan  9650 iken bu gün   yei ve eski olarak 1660 adet  cami ve mescit .2/Müftülüklerimiz 125 adeten  buğün ançak 17 bölğe müftülüğümüz vardır.

3/Medereselerimiz142 adet iken bu ğün yalnız 4 adet   ederesemiz   bulunmaktadır.

4/Türk okuları 4000adetten bu gün  hepsi Bulgarlaştırılıştır.

5/Vakıflarıız 1025 adeten bu ğün 405 adet kalmış olmasına göre   mahkemelik  görünmekteler.

6/İslami   cemiyetlerimiz  3785 adeten bu ğün 1795 adet   faal çalışmakadır.

7/Mezarlıklarımız9675 adet bu ğün 5895 adet  mevcudu vardır. Gerisi  tarla bahçe  mesken yeri.

8/Şehitliklerimiz-Osmanlıdan bu ğüne 650 bin  şehidiqmiz olduğu halde yalnız 245 şehitlik var.

9/Türbelerimiz 175 adeten bu ğün 25 adet Türbemiz bulunmaktadır.

10/Tekke ve zaviyelerimiz645 adeten bu ğün yalnız ayakta  görünen 175 adet .

11/Tarihi saraylarız 75 adeten  bu ğün yanlız25 adeti  bulunmaktadır.

12/Konaklarımız 2576 adeten bu ğün yanlız1455 adedi  bulunmakadır.

13/Türk  Köşkleri 8575 adeten bu ğün görünen1825 adet  .

14/Yalılarımız   1575 adeten   865 adede düşm9müş.

15/Kervansaraylarımız   Osmanlıda 16 adeten bu ğün  yalnız 6 adedi kalmıştır.

16/Hanlarımız  275  olarakan bu ğün  HOTEL VE MOTEL OLARAK1256 ADETİR.

17/Türk hamamları255 adet  evlerde bulunanlar haricindeki  sayılan umumi.

18/Taş ceşmeler i ve köy çeşmeleri1275 adeten 1825 adet  olmuştur.

19/Türk Dükkanları4575 adeten 6250 ade olmuştur.

20/Magzalarımı  1825 adeten bu ğün 3356 adet olmuştur.

21/Fırınlarımız 2725 adeten   bu ğün 3785 adede yüselmiştir.

22/Kalelerimiz tarihi  korunmada45 adeten   bu gün25 adet kale kalmıştır.

23/Zındanlarımız15 adeten   bu ğün 10 adet kamıştır.

24/Köprülerimiz  yalnız  Tuna vilayetinde 1400 adet şimdi 45 adet  kalınmıştır.

25/Hanbarlarımqız   Osmanlıda RESMİ 1250 ADET  ŞAHSİ 5225 ADET İDİ.

26/Muhafızhtaneler- Osmanlıda  275 adet  özel aısarın1275 adet

27/Su kuyuları/pınarlar/ 2895 adeten bu ğün1250 adet kalmıştır.

28/ Değirmenler su- Ateş- yel olmak üzere  1750 aden bu ğün çalışan yanlız2125 adet.

29/Osmanlı iaretleri  475 adeten bu ğün aş evleri1275 adet bulmaktadır.

30/Kuleler Osmanlıda  75 kuleden bu ğün yalnız 45 kalmıştır.

31/Tabakhaneler   Osmanlıda 25 atdetmiş şimdi  kalan 1 adet.

32/Türk askeri kışlaları 20 adeten bu ğün  daha çok olup Bulgar  ordusu elindedir.

33/Osmanlı Cephanelikleri  20 adeten bu gün denetim Bulgar idarecilerindedir.

34/Resmi konaklar2786 adet Türk lerden kalma olup  diğerleri Bulgarlar zaanındandır

35/Osmanlı saat kuleleri  45 adeten bu ğün  125 adedi bulmaktadır.

36/Adliye-mahkeme  konakları  30 adeten bu ğün 285 adet  bulmaktadır.

37/Osmanlı kütüphaneleri  125 adeten  bu ğün 3725 adet47  bulmuştur.

38/Türk maatbaarı  25 adeten  bu ğün bulgarlarlan birlikte275 adedi bulmaktadır.

39/Tiçarethanelerimiz 725 adeten bu ğün 2575 adeti bulmaktadır.

40/DevletDemiryolu garları ve durakları28 adeten bu ğün225 adet üzerinde.

41/SIÇAK SU KAYNAKLARI- KAPLIÇALAR  30 ADETEN  600 ADEDE ÇIKMIŞTIR.

42/Göl ve göletler2235 adeten kalan985 adet bulunuyor.

43/Datlı su kaynakları250 adeten bu ğün675 adet olmuştur.

44/Darulkura  12 adeten bu ğün hiç bulunmamaktadır.

45/Türk  çarşıları185 adeten şimdi575 adete çıkmıştır.

46/Kuyumcular 25 adeten bu ğün 125 adet olmuştur.

47/BAKIRCILAR    dükanları 25 imiş şimdi 5 adet kalmış.

48/Kalayçılar ve dükkanları 125 adeten  şimdi 12 adet kaldığı gözlenmektedir.

49/Zahireciler2850 adeten bu ğün yine 3220 adet  yükselmi  öeleşinçe.

50/Demircilik  vapanlar ve dükkanlar genelde1250 adet.

51/Arabacılık ve taliğacılık  ustaları2876 adet   usta varmış.

52/Haatlık  yapan kişiler 225 kişi olarak biliniyor. Çoğu şümnu şehrinden.

 

Bulgaristan  Türkleri ve diğer etnik  unsurlar  genelikle Osmanlıda ve sonrası  daha çok geçim kaynağı bilinen unsurlardan biri Tarım ve  Çifcilik olup diğer bir koluda Haybvancılıktır,  Hayvancılıkta  İRİBAŞ VE UFAK BAŞ OLMAK ÜZERE İKİYE AYRILMAKTADIR.  Her evde İNEK, MANDA, AT, KOYUN, KEÇİ,   EŞEK,    KATIR,  TAVUK, HİNDİ  GİBİ   EVCİL HAYVANLAR BULUNDURARAK  BİR KISMINI TARIM  İŞLERİNDE ÇALIŞIRKEN BAZI  KISIMLARINIDA  BESLENME VE YİYEÇEK İÇİN KESİM OLARAK KULA<NILMAKTAYDI.

Bulgaristanda Osmanlının en gözde Taş Köprüleri bilnenler şunlardır. Svilengrad köprüsü, Harmanlı köprüsü,  ŞEYTANKÖPRÜSÜ EGRİDER, taşköprüfilibe,  Bela köprüsü,  küsendil köprüsü, isakpaşa köprüsü ve kadınlar köprüsü     gibi öprüler Bulgaristanda   muhtşem rağbet görmektedirler.

1923/36yılı okul ve vakıfları BULGAR İDARESİ  Osmanpazarı/Ourtag/ ve Şumnu bölğesinde 250 adet, Varna vilayetinde 94 adet Ruscuk bölğesinde 86 Türk okulu kuşatılmış ve vakıfların mallarına Devletce el konulmuştur. Bu yıllara görede okur yazar   görünüm velileride  şöyledir.

BİLĞİLER BULGAR AYNAKLARINDANDIR

Müseviler yüzde 71.3.Ermeniler yüzde 59.5   Bulgarlarda yüzde  54    Gagavuzlarda  yüzde 40  Tatarlarda YÜZDE 28    Türklerde yüzde 12  Cingenelerde/Romanlarda ise yüzde 8   Pomak Türklerinde  yüzde 7 olarak  bilği verilmektedir. Nekadar doğru burasını bir Allah bilmektedir

BUDA ŞUNU GÖSTERİYORKİ 1923/1936 YILLARI arasında Türk   okullarına karş alınan yeni derin cephenin alınması ve Balkan savaşları sonrasıda  yaşanan kanlı izlerin ve askeri darboğazın oluşumunda şövenist Bulgar tarafcılığının gelişiminde Bulgar Tarihcisi  IVAN Konsantinofun MİLLİ Egitimdeki oynadığı rol  hiç unutulur nitelikte değildir.Bunun için Osmanlı Türk yönetimi  Balkanlarda yaşayan bütün  etnik guruplar için   altın bir makastı.  ÇÜNKÜ HÜRRİYETİ, ADALETİ, Barışı,   hakını veren bir hükümdarlıktı.  Bu ğün Bulgaristanda genel olarak   kalan 650 bin  şehidimiz bulunmaktadır.

Bulgaristanda  Tarihi mimari   kültür eserlerimizin sayısı Türk ve Müslüman   HANESİ VE EVLERİ OLARAK   1,575,895 kulanılır vaziyete bulunmakla bunlarda bir kültür eseridirler.

Osmanlıdan alan mimari Türk evleri olarak  korunan ve kültür evi bilinen575988 adet  mimari eserimiz var. Bulgaristanda umum olarak şehir ve köy sayısı 5150 adetir. Bunların 4050 sinde Türk ve Müslümanlar yaşamaktadır. Bulgaristan  28 ile  250 ilçeye 4822 köy bulunmaka beraber575988 adet Osmanlı   Mimari  kültür arihini  ispalayan eserimizin varlığı Balkanoloji çaımalarımın elde ettiği 16876 adet Belğe, Fo47toğraf,  vesika  bulunmakadır.Akkılıç Balkanoloji Kültür Tarih Araştırma ve Tanıtma merkezi  başanlığı olarak yukarıda zikredilen  sayılar ve bilğiler  nezdini   Bulgaristanın dört bir buçagını  adım adım gezilerek köy ve şehir demeden    araştırılan ve tespit edilen   bulgu ve  bilğilerin  bir  bilançosu olup  genel  olarak  BALKANARDAKİ   Osanlıdan günümüze taşınan   KÜLTÜR TARİH   MİRASIMIZIN VARLIĞINI TEHİR EDEN BİR ARAŞTIRMANIN SONUCUDUR.Bu sonuca görede  merkez olarak Bularistanın Tarihi mimarisinin ENVANTERİNİ- Arşivini yaparak  tarihi geçmişimizin varlığını açık olarak   tür kamuoyuna  bildirmek ve yeni yetişen Türk ve Balkan  Türk nesline   aktarlarak   yaşatılmasıdır.  Balkanoloji başkanı Niyazi Akkılıç-GAZİOSMANPAŞA/ İSTANBUL.  TEL/05357910694.

SAYGI VE HÜRMETLERİMİZLE   GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİNİZİ BEKLERİZ. niyaziakkilic@hotmail.com.tr.