Kırcali; Bulgaristanın Rodop bölgesinde bulunan, ismini kuruluş zamanlarında çok sevilen bir kişiden almış şirin bir şehir. Bu şahsın ismi Ali, fakat dışarıda çalıştığından dolayı kendisine Kırcı Ali denmiş. Burası Rodopların merkezi, ufak şirin bir şehir. Sınırlarını Batı Trakya (Yunanistan), Haskovo, Plovdiv ve Smolyan bölgeleri oluşturuyor. Bölgede Aladağ, Kara tepe, Bozdöven, Dambalı, Dalca, Ustra, Vardar tepeleri ile Küçük Arda, Köşdere, Söğütlü, Değirmendere, Elbasan, Deli çay, Aksu ve Yağışlar dereleri bulunuyor. İlin idarî merkezi olan Kırcali şehri, Arda nehrinin de geçtiği şirin bir vadide bulunuyor. Şehrin iki tarafında Kırcali ve Studen Kladenets barajları yer alıyor. Kırcali ilinin arazisi yüksek tepeli ve dar vadili dağlardan ve yarı dağlardan oluşuyor. Deniz seviyesinden ortalama 329 m yükseklikte bulunan şehrin iklimi, Akdenizden etkilendiği için yumuşak ve rutubetlidir. Tarihte buralara Türk soylarından Hunlar, Peçenekler ve Kumanlar gelmiş. Farklı devirlerin ve kültürlerin izlerini korumuş olan Kırcalide en eski tarihî katmanlar yeni taş devrine, daha sonrakiler ise tunç ve demir devrine ait. Bu tarihî katmanlar Trakların, Yunanlıların, Roma ve Bizans medeniyetlerinin izlerini, birinci ve ikinci Bulgar Devletinin, Osmanlı hakimiyetinin izlerini taşımaktadır. Kırcaliye bağlı 94 köy bulunuyor, bunların yüzde 96sı Türk köyleridir. Ancak geçit yeri olmadığından dolayı fazla gelişmemiş. Burada tarihî tekke, türbe ve caminin olması, Müslüman Türk unsurunun yüzlerce yıl önce var olduğunu kanıtlıyor. En eski camilerden birisi ise 15. yüzyılda Nalbantlarda kurulan Yedi Kızlar Camiidir. Kırcali Camii ise 1812 yılında yapılmış. Kırcali ile ilgili ilk yazılı kaynak Osmanlı dönemine ait 1607 tarihli sicil defteridir. İkinci defa şehir, Fransız araştırmacı August Vinekelin 1847 yılında tuttuğu notlarda zikredilmekte. Kırcali, 20. yüzlılın başında şehir olarak ilan edilir. 1934 yılından itibaren ilçe, 1949dan sonra ise sancak olur. Günümüzde Kırcali, yedi Doğu Rodop belediyesinin kültürel, idarî ve iktisadî merkezidir. Kırcali ilinden Baltık Denizi ile Akdeniz arasındaki ulaşımı sağlayan 9 numaralı Avrupa ulaşım koridoru geçmekte. Kırcali–Momçilgrad–Podkova–Ksanti (Yunanistan) yolunun inşaatı da yakında başlatılıyor. Makaza gümrüğünün açılması il için son derece önem arzediyor. Ulaşım konusunda 9 numaralı koridorun Makaza yolundan geçerek Kırcali ile Ksanti şehri (Yunanistan) arasındaki ve Aleksandrupolis ile Kuzey Yunanistanın diğer şehirleri arasında ulaşımı sağlayarak, Güney Balkanlarda bölgesel önem taşıması bekleniyor. Kırcali ilinin arazisi 3 milyon 208 bin metrekaredir. Bu rakam Bulgaristan yüzölçümünün yüzde 2,89ini oluşturuyor. 1990 yılından itibaren başlayan Kırcali ilindeki nüfus azalması, bugün de devam etmektedir. Bunun en büyük sebebi nüfusun artmaması ve ülke içi ve ülke dışına yaşanan göçler. Mart 2001 tarihi itibarıyla Kırcali ilinin nüfusu 173 bin 200dür. Bu rakam ülke nüfusunun yüzde 2,46sını oluşturmaktadır. İldeki halkın yüzde 33ü şehirlerde, yüzde 67si ise köylerde yaşıyor. Kırcali ilindeki kilometrekareye düşen ortalama nüfus sıklılığı 62,6dır. İlin nüfusu 7 belediyeye ve 473 yerleşim birimine paylaştırılmıştır. Söz konusu belediyeler şunlar: Kırcali, Ardino, Cebel, Çernooçene, Krumovgrad, Kirkovo ve Momçilgrad. Bölgede yer üstü zenginliklerinden biri de tütündür. Tütün, bölge halkının en önemli geçim kaynağı. Kurşun, gümüş, çinko ve bentonit ise yeraltı zenginliklerinden bazılarıdır.
Eskilerden buralara Türk soylarından Hunlar,Pecenekler, ve Kumanlar gelmiştirler.Kırcali’ye bağlı 94 köy bulunmaktadır ,bunların %96 ‘sı Türktür. Geçit yeri olmadığından dolayı fazla gelişmemiştir.Son çağlarda ,özellikle 93 harbinde Kırcali ahalisi ,yiğitlikleriyle dünyaya nam salmıştır.Rus askerlerine geçit vermemişlerdir.Rumeli sınırları içerisinde kalmış olmalarının nedeni,ahalinin direnişi üzerinedir.
Kırcali için yazılan ilk yazı 1607 yılında bir Osmanlının defterinde bulunmuştur,ikinci yazılı tanıtım ise iki asır sonra yazılmıştır ve 1877 yılında Ogust Viguenel adlı bir Fransız tarih kitabındadır.
Rodopların doğusunda bulunan Kırcali, Arda nehrinin iki kıyısına yerleşmiş. İki büyük barajın (Kırcali ve Studen kladenets) aralarında bulunan şehir, başkent Sofyaya 268 km, Haskovoya 48 km, Plovdive 110km, Smolyana 100 km, Türkiye sınırı Kapıkuleye ise 128 km mesafededir. Bölgenin tütünleri ABD, Japonya ve Avsturya ülkelerinde pazar sahibidir. Kırcalinin nüfusu 50 bin civarındadır. Kırcalide 160 cami, 80 mescid bulunmakta. Bugün pek çok köy harabe durumdadır. Perperikon Balkan Yarımadasındaki en eski megalit kompleksi Perperikon denen tepede bulunmaktadır. Tunç devrinde yapılmaya başlanan ilk yontma taşlar ilk demir devrinde de görülmekte. Normal arkeoloji araştırmaları esnasında keşfedilen zengin seramik kompleksi de bu döneme aittir. Bu araştırmalar sonucu bulunan ve insanı en çok şaşırtan, çapı yaklaşık 2 m olan kilise mihrabıdır. Roma İmparatorluğu döneminin kompleks üzerinde büyük etkisi olmuş. Arkeologların yaptığı kazılar ve araştırmalar taşlar üzerinde birkaç katlı büyük bir saray yapıldığını ortaya çıkarıyor. Tepenin yakınlarında, duvarları 2,8 metre kalınlığında olan görkemli bir kale inşa edilmiş. Bu kalenin içerisinde binalar ve mabedler yapılmış. Günümüzde bu binaların çoğu hâlâ yerin altındadır, fakat taşlar üzerine yapılmış yolların keşfedilmesi gelişmiş bir altyapının olduğuna işaret. Bu görkemli megalit anıt birkaç kez saldırıya uğramış, temellerine kadar yıkılmış ve daha sonraları tekrar eski haline getirilmiştir. Ardino Ardino, Doğu Rodoplar bölgesinde, başkent Sofyaya 300 km uzaklıkta, Haskovo il merkezine de 92 km mesafede bulunmakta. Kuzeydoğu ve güney komşuları Çernooçene, Kırcali ve Cebeldir. Diğer komşuları ise Nedelino, Madan, Banite ilçeleri ve Smolyan ilidir. İlçe merkezinden, Kırcali barajına boşalan Arda nehrinin Arda kısmı geçiyor. Barajın bir kısmı da Ardino sınırları içerisinde bulunuyor. Diğer büyük nehirlerden bazıları ise Davidovska, Ardinska ve Ovacıktır. İlçede en yaygın sanayi trikotaj sanayiidir. İlçenin toplam ormanlık alanı 20 bin 975 hektar. Bunlardan 19 bin 886 hektarı orman, bin 89 hektarı ise meradır. Halkın temel geçim kaynağı tütüncülük. Tütün tarım ürünlerinin yüzde 55–60ını oluşturarak ekonomik büyümedeki gelirlerin yüzde 90 – 95ini sağlamaktadır. Elverişli tabiat şartları tarım ve hayvancılığın gelişmesine yardım etmektedir. Ardinoda ayrıca mermer ve lom taşı çıkarılmakta. Kurşun–çinko yönüyle de zengin olan Enyovçe ve Ardino madenleri, bu bölgede bulunuyor. Svetulka köyü yakınlarında ise betonit yatakları var. Cebel Doğu Rodoplarda yer alan ilçe, Türkiye ve Yunanistan sınırlarına 150 km mesafede bulunuyor. Ancak Makaza geçidinin açılmasıyla bu mesafe daha da kısalacak. İlçe, yüzölçümü 229 bin160 kilometrekare olup 48 yerleşim yerine sahip. Cebelde Akdeniz iklimi hakimdir. Krumovgrad İlçenin tamamı Doğu Rodoplarda yer alıyor. Krumovgrad bin 320 kilometrekare yüzölçümüne sahiptir. Hakim olan iklimler Akdeniz ve Karasal iklimdir. Kışlar çok sert değil. Yaz mevsiminde ise yüksek sıcaklıklar görülür. Ortalama yıllık sıcaklık 12oCdir. Yağışlar genellikle yağmur şeklinde olup kışın bazen 80 mmye ulaşmaktadır. Kar yağışları aralık, ocak ve şubat aylarında görülmekte olup kar örtüsü ise kısa sürelidir. Zengin yer altı kaynakları ve toplam alanın yüzde 48,79unu kaplayan ormanlar, ilçenin diğer önemli bir özelliği konumunda. Krumovgradın toplam nüfusu 26 274tür. Çernooçene Yine Doğu Rodoplarda yer alan ilçenin yüzölçümü 339 kilometrekaredir. Dağınık yerleşime sahip. İlçede 51 yerleşim biriminde toplam 10 bin 319 kişi yaşamaktadir. İlçenin toplam alanından 152 bin dekarı ormanlık ve meralık alandır. Kirkovo Yüzölçümü 538 kilometrekare olan ilçe, Doğu Rodoplarda yer almakta. Toplam nüfusu 45 bin 595tir. Sürekli ikamet edenlerin sayısı ise 25 bin 923tür
Müze binası muhteşem bir mimarî eserdir. Bina 20. yüzyılın 20li yıllarında St. Petersburgda Güzel Sanatlar Akademisi profesörlerinden Rus mimarı Pomerantsevin projesi üzerine inşa edilmiş. Medrese binası olarak planlanan, fakat hiçbir zaman bu amaçla kullanılmayan müze binası, Orta Asya mimarî tarzına has özellikler taşımaktadır. 80li yıllarda Kırcali Müzesi, bin 300 metrekare sergi alanıyla Bulgaristandaki en güzel müzelerden biri idi. Müzenin bahçesinde 15 dekar alana yayılan havuzlu park bulunuyor. Parkta Güney Bulgaristanda başka yerde olmayan 22 çeşit bitki türü mevcut. İlin tabiî güzellikleri arasında Taş Düğün, Taş Orman ve Kırık Dağ sayılabilir. Ömer Lütfi Okuma Evi İkinci Dünya Savaşında şehit olan Ömer Lütfinin ismini taşıyan okuma evi 1993 yılında Kırcalide kurulmuş. Burada çeşitli folklor ekipleri ve grupları çalışmakta. Okuma evinin başlıca amacı, uzun yıllar ülkede yasak olan ve unutulmaya yüz tutmuş olan folkloru ve Türk kültürünü yaşatmak ve geliştirmek. Bulgaristanda ve Balkan ülkelerinde ünlü olan Kırcali Türk Folklor Ekibi, kuruluşundan bu yana çeşitli uluslar arası folklor festivallerine katılmış, Bulgaristanda yaşayan Türkleri gururla temsil etmiş. Makedonya, Romanya, Yunanistan, Polonya ve Türkiye gibi ülkelerden bir çok ödüller kazanmıştır. 50 kişilik ekip lise ve üniversite öğrencilerinden oluşuyor. Türküler ve oyunlar özellikle Bulgaristan ve Rumeli Türklerine ait. Okuma evinde genç lise öğrencilerinden oluşan bir de modern dans grubu çalışıyor. Kültür ocağında ayrıca bir çok Türkçe kitabın bulunduğu Kütüphane yer alıyor.
